Ndoc Gjoni, boksieri antikomunist shkodran, që u vra në kufi
Historia e dhimbshme e boksierit, i cili asnjëherë nuk u pajtua me regjimin, u arratis, vuajti 12 vjet në burgun e Burrelit, derisa u eliminua në kufi dhe sot nuk i dihet as varri
Vitin e ardhshëm mbushen 30 vjet që ai është vrarë në kufi nga shteti i asaj kohe. Që atëherë, askush nga familjarët e tij nuk e di as ku janë eshtrat e djalit të tyre dhe, ndonëse janë bërë shumë kërkime, asgjë nuk është konkretizuar me gjetjen e tyre.
Bëhet fjalë për ish-boksierin shkodran, Ndoc Gjoni, të cilin diktatura komuniste e eliminoi në kufi, në përpjekjet e tij për t’u arratisur. Një histori e dhimbshme e një njeriu, për të cilin të gjithë ata që e kanë njohur dhe kanë jetuar me të, flasin me respektin më të madh. Një kohë e vështirë ajo, e cila bëri që shumë familje të ndiejnë dhimbje të mëdha në ato vite diktature. Madje edhe sot, sepse pjesëtarët e tyre nuk kanë shpeshherë as një vend për t’i qarë.
Kështu ndodh edhe me familjen Gjoni (Ndou), e cila nuk di asgjë për djalin e saj edhe sot e kësaj dite, pavarësisht përpjekjeve të Zefit, këtij emri të njohur të sportit të boksit shqiptar. Po cila është historia e këtij boksieri të vrarë nga shteti komunist? Më poshtë po ju njohim me jetën e tij të plotë deri në moshën 39-vjeçare, sepse më tej nuk e lanë të jetonte.
Kush ishte sportisti shkodran Ndoc Gjoni?
Ka lindur në Shkodër në vitin 1943. Pas kryerjes së shkollës fillore në qytetin e tij, të mesmen e kryen në Tiranë, ku fillon të merret me boks me ekipin e Dinamos. Është kampion me të rinjtë dhe të rinjtë e rritur, duke treguar vlerat e një boksieri cilësor të asaj periudhe.
Në vitin 1961 kthehet në Shkodër dhe bën boks për Vllazninë, ndërsa një vit më pas sërish kalon në Tiranë, së bashku me shkodranët e tjerë, Viktor Martini dhe Ramiz Halili, nën drejtimin e trajnerit të mirënjohur Ali Kastrati. Vazhdimësinë në sport, Ndoci nuk do ta kishte më të gjatë, sepse në vitin 1963 sporti i boksit konsiderohet armiqësor nga shteti i asaj kohe dhe mbyllet.
Martini: Ndoci, një boksier që s’binte kollaj në tokë
Janë të dy të të njëjtës datëlindje: 1943. Moshatarë dhe për rrjedhojë e kanë njohur mirë njëri-tjetrin. Viktor Martini ka se çfarë të kujtojë nga vitet e sportit që ka kaluar me Ndoc Gjonin. Për 3 vjet me radhë, kontaktet e tij në ring kanë ekzistuar, por përveç tyre miqësia në stërvitje, koha e kaluar së bashku ushtar, janë të mjaftueshme për të dhënë një opinion për këtë ish-sportist të vrarë nga diktatura komuniste.
“Me Ndoc Gjonin, kontaktin e parë e kam pasur në ring. Ka qenë kampionati i vitit 1960 në Tiranë. Unë bëja boks për Vllazninë, ndërsa ai për Dinamon, sepse ishte në shkollë në atë kohë. Mbaj mend që kam fituar unë, por në raundet e ndeshjes, Ndoci nuk më la njëherë të merrja frymë. Ishte shumë fort, një boksier që nuk binte kollaj në tokë,” - tregon Viktor Martini, ky emër i mirënjohur i boksit shkodran dhe atij shqiptar. Në vitin 1961, Ndoci kthehet në Shkodër dhe bën boks me Vllaznisë sërish me Viktorin, ndërsa një vit më pas të dy merren ushtarë me Partizanin.
“Kemi kaluar dy vjet bashkë, bënim stërvitje dhe, përveç kësaj, gjatë gjithë kohës kemi qenë të pandarë. Ndoc Gjoni ka qenë një njeri me veti të rralla. Një i ri me shumë pasion për boksin, por edhe për jetën. Megjithatë, mënyra si i rrodhën ngjarjet, na ka bërë të ndihemi keq të gjithë ne që e kemi njohur,” - thotë në fund Viktori, bashkëmoshatari dhe një nga shokët e tij më të mirë me boksin.
Vuajtjet për Ndocin nisin në vitin 1967
Boksieri Ndoc Gjoni kishte filluar të bënte emër në Shkodër, si një sportist cilësor dhe kuptohet që rreth vetes kishte shumë të rinj. Ky njeri, natyrisht, ka qenë një kundërshtar i flaktë i sistemit komunist. Prejardhja familjare, vuajtjet e ndryshme, mbyllja e sportit të tij të preferuar, boksit, ishin disa nga shkaqet pse ai nuk pajtohej me asgjë të atij sistemi.
“Ndarja” përfundimtare me të ka ndodhur në vitin 1967, në atë vit kur ish-diktatori vendosi mbylljen e kishave dhe xhamive në gjithë vendin. Ndoci nuk mund ta pranonte këtë gjë. Ai ishte i lidhur shumë me kishën, madje edhe çelësin e saj, prifti ia linte atij. Gjatë atij viti fatëkeq, ish-boksieri nuk mund t’i duronte dot fletë-rrufetë, që njerëzit e Partisë kishin filluar të vinin nëpër muret e Shkodrës, në të cilat u bëhej thirrje njerëzve të mos besonin në fe dhe ndër të tjera thuhej, se objektet e kultit do të mbylleshin. Për rrjedhojë, ai angazhon më të rinj se ai dhe pikërisht Tonin Demën, Mark Degën etj., për t’i hequr këto fletë-rrufe. Këto veprime e kishin futur Ndocin “në rreth” nga Sigurimi i Shtetit.
Për rrjedhojë, ai e ndan mendjen: Vendos të arratiset. I vëllai, Zefi e kujton atë ngjarje, pavarësisht se në atë periudhë ai ndodhej ushtar në Elbasan.
“Ndoci erdhi në Elbasan për të më takuar dhe e pashë qartë se kishte vendosur të ikte. Mënyra si fliste, mënyra si sillej, ishte e kuptueshme. Për rrjedhojë, pas 20 ditësh ai u arratis.”
Ka ikur në fund të atij viti drejt pikës kufitare te Muriqanit dhe pas disa peripecish, ka kaluar kufirin, duke hyrë në tokën jugosllave. Mendoi se tashmë shpëtoi, por nuk do të ndodhte kështu. Fqinjët në atë periudhë i kishin raportet e mira me shtetin shqiptar dhe njerëzit që thyenin kufirin, me marrëveshje ktheheshin sërish në vendin e tyre.
Kështu i ndodhi edhe Ndocit. Pas 20 ditë qëndrimi në tokën jugosllave, ai kthehet në Shqipëri nga UDB-ja, duke u ndërruar me 2 jugosllavë, që kishin bërë të njëjtën gjë si ai, duke kaluar kufirin për në tokën tonë.
12 vjet burg në Burrel, vuajtjet e mëdha
Dënimi ka qenë i patolerueshëm. Ndoc Gjoni për tentativën e arratisjes do të dënohej nga shteti shqiptar me 12 vjet burg. Vendi i vuajtjes së këtyre viteve dihej, në burgun e tmerrshëm të Burrelit, ku mbaheshin kundërshtarët më të rreptë të regjimit dhe anti-komunistët.
Kanë qenë vite të llahtarshme vuajtjesh, megjithatë karriera si boksier e ndihmoi t’i përballonte disi më me pak dhimbje ato. Bashkëvuajtës të tij shprehen me fjalët më të mira për mënyrën se si i ka rezistuar këtyre vuajtjeve Ndoci, si i ka shprehur gjithnjë bindjet e tij kundër shtetit të asaj kohe. Jo më kot, edhe koha e burgimit nuk i është zbritur, por e ka përfunduar të plotë atë, duke bërë plot 12 vjet në qeli.
Dalja nga burgu dhe arratisja e dytë
Ndoci ka dalë nga burgu në vitin 1980. Shumë nga pasionet e tij të rinisë kishin marrë fund, megjithatë tenton ta rinisë jetën. Martohet dhe punon me shumë devotshmëri në uzinën “Drini”, por sërish nuk ndihet mirë. Ndikojnë edhe disa probleme familjare dhe prandaj tenton sërish arratisjen.
Atë ditë, teksa ka marrë sërish rrugën për në Muriqan, në xhep me vete ka pasur edhe dy fotografi. Njëra ka qenë e nënës së tij, për të cilën ka bërë shumë dhe tjetra, ka qenë ajo e mbesës së vogël, vajzës së vëllait, Zefit, të cilën e donte shumë dhe e merrte kudo me vete. Me sa duket, këta dy njerëz të shtrenjtë për të, donte t’i kishte kudo me vete.
Por në këtë arratisjes të dytë, gjërat nuk shkojnë ashtu siç duhet. Kjo përpjekje do të jetë shumë fatkeqe, sepse do t’i merrte jetën. U tha se ishte mbytur në lumin Buna, në përpjekje për të kaluar kufirin, por e vërteta ka qenë krejt ndryshe.
Ndoc Gjoni është vrarë me një pistoletë në kokë. Ky lajm në fakt u është bërë i ditur familjarëve të tij vetëm pas rënies së diktaturës, sepse më parë, as që nuk bëhej fjalë. Ai që është marrë shumë me këtë ngjarje është vëllai i tij, trajneri aktual i boksit të Vllaznisë dhe njëkohësisht i përfaqësueses shqiptare, Zef Gjoni, i cili për “Sporti shqiptar” do të shpjegonte:
“Njerëz të Sigurimit të Shtetit erdhën dhe na thanë se Ndoci asht mbytë në ujë, duke tentuar të kalonte kufirin. Vetëm kaq. Ne nuk mund të bënim asgjë më shumë në atë periudhë. Vetëm pas ardhjes së Demokracisë, e kam mësuar të vërtetën. Një nga kufitarët e asaj periudhe, ka ardhë, më ka taku dhe më ka shpjegu krejt ngjarjen. Sipas tij, e kanë pa Ndocin nëpër ujë, e kanë ndjek nga pas, duke kaluar në tokën jugosllave dhe sa ka dalë nga uji, e kanë godit me një plumb në kokë dhe e kanë lanë aty. Kjo është më se e sigurtë.”
Tentativa e dështuar për t’i gjetur eshtrat
Nëse Ndoci ka vdekur, kjo duket e keqja më e vogël për familjen Gjoni. Pjesëtarët e saj nuk kanë ende edhe sot një varr për ta qarë, sepse nuk kanë arritur dot t’i gjejnë as trupin dhe as eshtrat e tij. Fakti që është vrarë në tokën jugosllave e ka komplikuar shumë punën.
I vëllai, Zefi, mban mend që pjesëtarë të Sigurimit të shtetit kanë shkuar në shtëpinë e tyre pas vrasjes së Ndocit dhe kanë marrë të gjitha fotografitë që ka patur ai. Qëllimi ka qenë zhvillimi i ekspertizës së trupit, që është gjendur i vrarë.
“Pas kryerjes së ekspertizës, pala jugosllave i ka kërkuar palës tonë 500 dollarë, si shpenzime të punës që ishte bërë gjatë ekspertizës. Por kuptohet që Sigurimi i Shtetit tonë nuk kishte interes për trupin e një ‘armiku të popullit’ dhe ktheu përgjigje negative. Të gjitha këto m’i kanë thënë pas viteve ’90 njerëz që janë marrë me këtë punë. Kuptohet, të penduar për çfarë kishin bërë, por rregjimi i tillë i detyroi ata të vepronin në këtë mënyrë. Për 500 dollarë të asaj kohe, familja jonë sot nuk ka as eshtrat e tij, nuk kemi një vend për ta qarë,” - shpjegon Zefi.
Përpjekjet e tij për t’i gjetur eshtrat të vëllait kanë vazhduar shumë pas ndërrimit të sistemeve. Bashkë me njerëz me reputacion nga shteti fqinj, kanë shkuar në fshatin ku mendohet të jetë vrarë Ndoci për të kuptuar dhe marrë vesh, nëse ndokush dinte ndonjë gjë për atë vrasje dhe vendin ku mund të jetë varrosur trupi i shqiptarit. Fjalë ka pasë shumë, por asgjë konkrete.
Trajneri aktual i përfaqësueses shqiptare të boksit është interesuar edhe në Sigurimin e Shtetit fqinj për të hapur dokumentet e atij viti, në mos në ndonjërin prej tyre është e detajuar ajo ngjarje, por asnjë gjë konkrete. Për rrjedhojë edhe sot e kësaj dite Ndoc Gjonit nuk i dihet vendi ku është varrosur, nuk i dihet vendi ku mund të jenë eshtrat e tij.
Familja Gjoni, familje boksierësh
Ndoci ka pasur karrierën më të gjatë në sportin e boksit, madje do kishte pasur arritje të shkëlqyera, në të nëse ky sport nuk do të ndalohej nga shteti. Edhe Zefi ka veshur dorezat, duke qenë i suksesshëm deri në vitin 1963, teksa do tëshpallej kampion me të rinjtë dhe të rinjtë e rritur. Për këta dy vëllezër e dinë të gjithë, që janë marrë me boks, por Zefi zbulon se edhe vëllai i dytë, Ndoja, është marrë me boks në periudhën që ka qenë ushtar.
“Ka qenë i fuqishëm edhe Ndoja. Të gjithë moshatarët e tij kujtojnë një ndeshje, kur pat rrahur Bejkush Birçen, i cili edhe ai merrej me boks në atë periudhë. Por pas përfundimit të ushtrisë, Ndoja, vendosi të heqë dorë nga ky sport. Më pas edhe ai ka pasur probleme me shtetin. Për një vit me radhë ka qendru nëpër hetuesi, sepse akuzohej për vënie fletë-rrufesh dhe tentativë arratisjeje, por ai s’pranonte asnjërën nga këto akuza dhe nuk mundën ta burgosin,” - shpjegon njëri prej vëllezërve Gjoni, pikërisht Zefi, ai që ka bërë emrin më të madh me këtë sport pas viteve ’90.
Zef Gjoni: Gjithnjë kemi qenë të shtypur, por kryelartë
Me boksin e ka mbyllur herët, vetëm 16 vjeç, sepse “rrahja konsiderohej sport imperialist” nga pushtetarët tanë. Prandaj Zef Gjoni kalon menjëherë te sporti i basketbollit, nisur edhe nga shtatlartësia e tij. Problemet që familja e tij hasi nga tentativa për arratisje e Ndocit, sigurisht që do të ndikonin edhe te djaloshi i ri.
Megjithatë, ai e vazhdon sportin, duke gjetur edhe dashamirësinë e njerëzve, që e rrethonin, ndër të cilët edhe të disa prej drejtuesve të sportit. Një ndër ta është edhe ish-trajneri i basketbollit, Bujar Golemi, për të cilin edhe sot ai ruan respekt të madh.
“Karriera ime me basketbollin duhej të kishte marrë fund, pas tentativës për t’u arratisur dhe më pas burgosjes së vëllait tem. Por unë ia di shumë për nder ish-trajnerit të basketbollit, Bujar Golemi, që duke shfrytëzuar miqësinë dhe rrethin shoqëror me drejtuesit në rreth, ndërhyri duke mos më nxjerrë asnjë problem me vazhdu sportin. Por nga ana tjetër, duhet pranu se për familjarët e atyre që kishin tentu arratisjen, por që e bënin burgun këtu, masat nuk kanë qenë dhe aq të ashpra. Por kuptohet, megjithëse e vazhdova basketbollin deri në vitin 1981, nuk më është dhanë mundësia ta kaloj asnjëherë kufirin. Edhe në një rast, kur trajneri Feti Borova deshi të më shkruante emrin në kombëtare, sapo i thanë kush isha, menjëherë u anulua ajo gjë,” - tregon Zefi.
Historia e kësaj familje ka pasur jo pak dhimbje brenda saj në vite. Por Zefi arriti të bëjë realitet edhe një premtim të pambajtur të vëllait të tij, Ndocit, për të mos e lejuar shtetin komunist të mbyllte objektet fetare. Ai në vitin 1967 ka luajtur jo pak rol për mosmbylljen e kishës. Zefi, ndërkohë ka qenë i pari që në vitin 1990, së bashku me dom Simon Jubanin, ndihmuan për dhënien e meshës së parë në Shqipëri pas rënies së komunizmit.
“E kisha edhe si detyrim ndaj vëllait. Ai luftoi mos me u mbyllë kishat, unë luftova dhe rrezikova jo pak për me i rihapë sërish ato,” - thotë ai i kënaqur, që çoi në vend një nga “amanetet” e të vëllait më të madh.
Karriera si trajner, 17 tituj në 20 vite boks
Si sportist nuk pati mundësinë t’i gëzonte siç duhet sukseset në këtë sport. E detyruan ta linte vetëm kur ishte 16 vjeç. Por pasioni i tij për dorezat dhe ringun nuk do të ndalej.
“Shihja çdo natë ëndrra me boks, me ndeshje, me ring, me dorezat veshur. Ky sport ishte gjithçka për mua. Ashtu si dhe për vëllanë tem, Ndocin, prandaj isha i obligum me ba ma të mirën për ta ringjallë këtë sport në vendin tonë sërish pas ardhjes së Demokracisë. Kam qenë ndër iniciatorët e ngritjes së këtij sporti në Shqipëri, ndërsa nën drejtimin tem, Vllaznia, në këta 20 vjet kampionate që janë ba pas vitit 1990, ka marrë 17 tituj kampion! S’më ka mbetë asgjë gja peng. Kupa e kampionate pa fund, po ashtu edhe jo pak medalje në arenën ndërkombëtare me boksierët tanë. Nëse ky sport nuk do të ishte ndalë nga komunizmi, ju siguroj se sot do të kishim kenë shumë të zhvilluar me të. Megjithatë, ky ishte fati i shqiptarëve, që u morën me këtë sport dhe i shumë dashamirësve të tij,” - thotë Zef Gjoni, trajneri i Vllaznisë dhe i përfaqësueses shqiptare të boksit.
Memoriali, edhe për nder të të vëllait
Jo vetëm për atë, por për të gjithë njerëzit që i kanë dhënë shumë boksit shkodran dhe atij shqiptar. Zef Gjoni, prej 8 vitesh organizon në Shkodër, një memorial boksi, në nderim të gjithë njerëzve që kanë dhënë për këtë sport.
E bën këtë për Dervish dhe Fadil Efovinë, Shyqyri Halilin, Kolec Ashikun, por edhe për Ndocin, të vëllanë. Nuk mund ta ndante kurrsesi nga këta figura të shquara të këtij sporti, sepse edhe ai ka kontribuar për këtë sport, pavarësisht se nuk e lanë. Memoriali i përvitshëm që është kthyer tashmë edhe në një turne ndërkombëtar që njihet zyrtarisht nga Federata Europiane e Boksit, është mënyra më e mirë për t’i kujtuar këta njerëz. Dhe Zef Gjoni ka shumë meritë për këtë.
Shyqyri Halili (traineri), boksieri Viktor Martini (Axha i Edi Martinit), Nush Marina, Ndoc Gjoni (mrapa)
KAMPIONA DOLEN ZLLATICANI ,BILALI (NUK ZHVILLOI NDESHJE SE NUK ERDHI KUNDERSHTARI) DEMA DHE HYSA,NENKAMPION DOLI BEKIM VJERDHA DHE NJE TJETER URIME VLLAZNIS DHE TRAJNERIT ZEF GJONI